بهداشت و درمان ایرانی با دیپلماسی امیرکبیر

به گزارش شهر سرگرمی، با وجود همه محدودیت ها، رشته پزشکی را به عنوان یکی از اصلی ترین گرایش های تحصیلی دارالفنون مشخص کرد تا بتواند با پرورش پزشکان ایرانی آشنا به علوم جدید، کشور را از زیر بار چنین وابستگی هایی آزاد کند.

بهداشت و درمان ایرانی با دیپلماسی امیرکبیر

جواد نوائیان رودسری| یکی از مهم ترین راه های نفوذ دولت های استعماری در کشور های استعمارزده، سوءاستفاده از نیاز های درمانی مردم این کشورهاست. طی چندسده اخیر، بسیاری از گروه های میسیونر مسیحی که کار اصلی آن ها، تبلیغ مسیحیت در جوامع اسلامی بود، با استفاده از ظرفیت درمانی و ایجاد مریض خانه و بیمارستان، سعی در نفوذ فرهنگی در میان مردم ایران داشتند.

ظاهر مهربان و انسان محبت آمیز ای که این گروه ها به خود می گرفتند، در کنار بی تدبیری و فقدان حس مسئولیت در رجال سیاسی ایران عصر قاجار، شرایط را برای تکاپو های بیشتر استعمارگران در عرصه فرهنگ فراهم کرد.

یک نمونه قابل اعتنا

به عنوان نمونه، در شهر مشهد، طی دهه 1270 تا 1290 خورشیدی، مریض خانه هایی توسط روس ها، انگلیسی ها و سپس آمریکایی ها در این شهر ساخته شد که متصدیان آن ها، عموماً کشیش هایی بودند که مأموریت های تبلیغی داشتند.

شاید یکی از دلایلی که برخی از متدینان مشهد، به فکر ایجاد مریض خانه مدرن و رسیدگی به امور مردم در این عرصه افتادند، تکاپو های گسترده گروه های تبشیری و تبلیغی اروپایی بود.

در این زمینه، ذکر یک گزارش مفید به نظر می رسد؛ طبق گزارش دکتر یوسف متولی حقیقی در جلد نخست کتاب تاریخ معاصر مشهد، در دهه 1270 خورشیدی و در پی زلزله وحشتناک قوچان، تمام شهر ویران شد؛ حاکم خراسان که ظاهراً برای سرکشی به این خطه رفته بود، از منازل سالم مانده، مالیات گرفت و بدون رسیدگی به وضع زلزله زدگان به مشهد بازگشت!

اما روس ها با استقرار کمپ درمانی در نزدیک شهر، خدمات پزشکی رایگان به مردم ارائه می دادند و با این روش، بر نفوذ خود می افزودند. جالب این جاست که کمتر رجل سیاسی ایران در این دوره، نسبت به اقداماتی از این قبیل، احساس خطر می کرد.

با این حال، میرزاتقی خان امیرکبیر، با توجه به نگاه تیزبین و تجارب سیاسی و اجتماعی فراوانی که داشت، به این روش مزورانه برای نفوذ پی برد و درصدد جلوگیری از آن برآمد.

سیاست بهداشت و درمان ایرانی

امیر از همان زمان آغاز تصدی صدارت، فعالیت گروه های درمانی خارجی را در کشور محدود کرد. او معتقد بود که ایران باید نظام درمانی و الگو های تأییدشده خودش را داشته باشد.

میرزاتقی خان به خوبی دریافته بود که فعالیت های درمانی بیگانگان، محملی برای نفوذ در طبقات مختلف جامعه ایران است. پیش از آن، تردید های جدی رجال وطن خواه درباره نقش دکتر کورمیک انگلیسی در قتل احتمالی عباس میرزا نایب السلطنه، امیر را درباره اقدامات این پزشکان نفوذی دچار نگرانی کرده بود.

به همین دلیل، با وجود همه محدودیت ها، رشته پزشکی را به عنوان یکی از اصلی ترین گرایش های تحصیلی دارالفنون معین کرد تا بتواند با پرورش پزشکان ایرانی آشنا به علوم جدید، کشور را از زیر بار چنین وابستگی هایی آزاد کند.

این یک اقدام جدی برای حفظ استقلال نهاد های درمانی جامعه ایران بود. با این حال، وجه دیگر این رویکرد را باید در تقابل جدی میرزاتقی خان با میسیون های مذهبی که به ظاهر، برای فعالیت های درمانی در ایران جولان می دادند، دید. او به لطایف الحیل و با توجه به شرایط متزلزل ایران در آن دوره، سنگ پیش پای این گروه ها می انداخت و می کوشید گروه های درمانی ایرانی را جایگزین آن ها کند.

دست رد به سینه روس ها

در یکی از این اقدامات که اسناد آن در تاریخ ایران ثبت و ضبط شده است، میرزاتقی خان مانع از ایجاد یک مریض خانه مدرن در استرآباد (گرگان امروزی) شد؛ درحالی که این منطقه به چنین مرکزی نیاز داشت. ظاهراً محمدشاه قاجار در واپسین ماه های عمر خود، در سال 1264 هـ. ق (1226 خورشیدی)، طی یک مصالحه یا مصاحبه، به روس ها اجازه داده بود که در استرآباد مریض خانه ای مدرن برای ملوانان خودشان بنا کنند.

این مرکز، البته به مردم محلی و ایرانیان نیازمند نیز، خدمات ارائه می کرد. با درگذشت محمدشاه و افتادن امور به دست امیر، او در صدد برآمد که مانع از این اقدام گردد.

باید توجه داشت که ممانعت از خواست روس ها در این زمان، چندان ساده و ممکن نبود؛ آن ها بر اساس عهدنامه ترکمانچای، حامی سلطنت محمدشاه و ناصرالدین شاه بودند و حتی خود را برای دخالت در امور کشور، کاملاً محق و دارای صلاحیت می دانستند و می توانستند هر زمان، از قدرت نظامی شان به ضرر ایران استفاده کنند.

از طرفی، عُمّال آن ها و همین طور انگلیسی ها، در همه جا نفوذ داشتند و کار تقابل را سخت می کردند. دالگورکی سفیر روسیه، در گفت وگویی با امیرکبیر، مجوز احداث مریض خانه و فعالیت های درمانی را در استرآباد، کاملاً قانونی می دانست و مدعی بود که کلام پادشاهی را جمیع خلایق مقدس می شمارند و نقض آن را جایز نمی دانند. کارل نسلرود، وزیرخارجه روسیه تزاری نیز، اظهار کرده بود:

منشور سلطنت در بنای بیمارستان صادر شده و تعهد ناشی از آن، اعتبار عهدنامه را دارد. ظاهراً حاجی میرزا آقاسی، صدراعظم محمدشاه نیز، قول هایی شفاهی در این زمینه به روس ها داده و این رویه، آن ها را برای فعالیت در این زمینه، گستاخ تر کرده بود. اما مسئله ای که در این جا شانس رد ادعای روس ها را به امیر داد، فقدان مکتوب یا سند قابل ارائه بود.

رمز گشایی از پشت پرده یک اقدام عام المنفعه

امیر در پاسخ به ادعا های روس ها نوشت: نه فرمانی از جانب پادشاه صادر شده و نه موافقت کتبی رسمی بین دو دولت انجام گرفته و اگر فرمان یا نوشته ای در دست دارند، ارائه دهند. دیگر این که هر موافقتی شده باشد، زبانی بوده، نه کتبی و آن دستخط شاه حکم عهدنامه دو دولت را ندارد، بلکه امری بوده از جانب دولت به حاکم یکی از ولایات و دولت اختیار دارد که ناسخ آن را صادر کند.

به این ترتیب، روس ها در موقعیت انفعال قرار گرفتند. در این زمان تعدادی از مشاوران امیر، درباره عواقب اقدام وی علیه برنامه درمانی روس ها در استرآباد هشدار دادند، اما او، با زیرکی خاص و باریک بینی ویژه خودش گفت: هرگاه این دستخط را تسجیل کنم [و به روس ها اجازه فعالیت های درمانی و پزشکی در استرآباد بدهم]مقدرات ایالت استرآباد را به دست روس ها سپرده ام.

زیرا همین که عمارتی برپا شد و تحویل روس ها شد، آن را مبدل به قلعه [و فعالیت پزشکی را به عملیات نظامی تبدیل]خواهند نمود.

رفته رفته سالدات روسی را آن جا می آورند. گرچه با تسجیل آن معصوم خواهم بود (یعنی گناهی از این بابت متوجه من نیست)، اما من به این کار گردن نمی گذارم ... اگر دولت تسلیم گردد ... دیگر امیدی به اجرای نقشه ترقی و احیای ایران نمی توان داشت و به نابودی آن خواهد انجامید.

به این ترتیب، تا زمانی که میرزاتقی خان در مصدر امور قرار داشت، سوءاستفاده هیئت های پزشکی اروپایی را از شرایط ایران محدود کرد و اجازه نداد استقلال ساختار پزشکی و درمانی کشور زیر سوال برود و اطبای حاذق داخلی نسبت به توانمندی های خود، تردید کنند.

منبع: روزنامه خراسان

منبع: فرادید
انتشار: 10 بهمن 1399 بروزرسانی: 10 بهمن 1399 گردآورنده: fun30t1.ir شناسه مطلب: 1355

به "بهداشت و درمان ایرانی با دیپلماسی امیرکبیر" امتیاز دهید

امتیاز دهید:

دیدگاه های مرتبط با "بهداشت و درمان ایرانی با دیپلماسی امیرکبیر"

* نظرتان را در مورد این مقاله با ما درمیان بگذارید