کیفیت زندگی بازنشستگان و شاغلان دولتی در ایران چگونه است؟ - شهر سرگرمی

در بخشی از مقدمه کتاب می خوانیم: در سال های اخیر تمایلی به مقیاس بندی سلامتی، فراتر از شاخص های سنتی سلامتی به وجود آمده است به طوری که به وسیله مقیاس های سلامتی و شرایط کارایی، ناتوانی، تأثیر بیماری و ناخوشی بر رفتارها و فعالیت های روزانه نیز سنجیده می گردد. این مقیاس ها هرچند تأثیر بیماری را می سنجد اما کیفیت زندگی را که از آن با عنوان مقیاس گمشده سلامتی یاد می گردد نمی سنجد. ثانیاً این مقیاس ها اکثراً در آمریکای شاقتصادی و انگلستان ایجاد شده است و استفاده از آن ها برای سایر زمینه های اجتماعی خطاست و ناموفق عمل می نماید. ثالثاً مدل مکانیکی درمان با دارو ، بی توجه به عنصر انسان محور در بحث سلامت، فقط نگران مریضی و علائم آن است. با به میان آوردن بحث کیفیت زندگی در مطالعات سلامت ، توجه ها به این وجه سلامتی متمرکز می گردد و اقدامات مداخله ای بعدی، توجه بیشتری را معطوف به این جنبه بهبود بیماران می نماید.

بحث کیفیت زندگی به تازگی در ادبیات توسعه مستمر (پایدار) و برنامه ریزی های توسعه اجتماعی مطرح شده و صندلی ویژه ای یافته است و دولت ها در سطح ملّی و محلی و نیز مؤسسات متعدد بر روی سنجش و شاخص سازی آن کار می نمایند. اصطلاح کیفیت برای بیان توسعه به زیستی در جامعه به کار رفته است و به گونه ای در برابر کمیت که به وجه اقتصادی زندگی مردم اشاره دارد قرار می گیرد. این متغیر در چند دهه اخیر نخست از مطالعات اقتصادی سر برآورده است. در سنجش های عینی از کیفیت زندگی، عوامل برون زایی نظیر فناوری فراوری، زیرساخت ها، روابط اجتماعی، نهادهای اجتماعی و نگرانی های محیط زیستی نیز مد نظر قرار می گیرد.

کیفیت زندگی موضوعی چندرشته ای و چندشاخه ای است و می توان آن را مرتبط با دو مفهوم نیازهای انسانی و رضایت از زندگی دانست. به این دلیل ضروری است که کیفیت زندگی شخصی در تعامل با کیفیت زندگی جمعی مطالعه گردد. زندگی فردی نیز کیفیتی در حدود سطح میانگین کیفیت زندگی جمعی دارد، کمی بالاتر یا پایین تر.

کیفیت زندگی مفهومی چند وجهی، نسبی، متأثر از زمان و مکان و ارزش های فردی و اجتماعی است که ابعاد عینی و بیرونی و ذهنی و درونی را در بر می گیرد. کیفیت زندگی در طول زمان دستخوش تغییر می گردد و عوامل درونی و بیرونی در تغییرات آن دخیل است. به این دلیل در بسیاری از نقاط دنیا نیز به صورت دوره ای مورد سنجش قرار می گیرد. همچنین در آنالیز های کلان باید به تفاوت مکان ها و خرده اجتماعات نیز توجه داشت زیرا اظهارات کلی در خصوص جمعیت های عظیم از دقت کافی برخوردار نخواهد بود.

در تحقیقات علوم اجتماعی، علوم سیاسی و علوم پزشکی، همیشه در مفهوم و عوامل تشکیل دهنده زندگی خوب یا بهتر اختلاف نظر و مناقشه بوده است چرا که تعریف کیفیت زندگی ایده آل متأثر از مجموعه وسیعی از قوانین و رفتارها از جمله شیوه های فرزندپروری والدین، تعلیم و تربیت، اقتصاد، صنعت و سیاست است. امروزه کمتر کسی کیفیت زندگی را تنها در مفهوم شرایط مادی خلاصه می نماید. در واقع باید میان زندگی مطلوب و زندگی مرفه تفاوت قائل شد چرا که زندگی مطلوب بر ارزش های انسانی و اجتماعی پایدار است اما زندگی مرفه شاخص هایی همچون ارتقای درآمد اقتصادی را مد نظر دارد.

در اهمیت کیفیت زندگی باید گفت برخورداری از کیفیت زندگی ضعیف می تواند بر روی ارتباطات خانوادگی اثر گذارد، موجب به کارگیری مکانیسم های مقابله و سازگاری نامؤثر در افراد گردد، تنش را در ایشان افزایش دهد و همین بر عوامل فیزیکی و جسمی اثر گذاشته و بیماری های جسمی را نیز ایجاد یا تثبیت و تقویت کند. باید دانست که اولین اثر بیماری بر عملکرد شخصی است و سپس اثرات روانی داشته و به دنبال آن سلامت عمومی و عملکرد اجتماعی افراد را تحت تأثیر قرار می دهد. در واقع اگر برای کیفیت زندگی، حوزه ها و ابعاد مختلف قائل باشیم، این حوزه ها با یکدیگر در همبستگی و ارتباط مستقیم هستند و کاهش کیفیت زندگی نهایتاً در تمام شئون زندگی افراد جامعه نمود خواهد داشت.

مطالعات کیفیت زندگی می تواند در شناسایی نواحی مسئله دار، وجوه نارضایتی های مردم، اولویت های ایشان در زندگی، تأثیر عوامل اجتماعی-جمعیتی بر کیفیت زندگی و پایش و ارزیابی کارایی سیاست ها و استراتژی ها در زمینه کیفیت زندگی راهگشا باشد. در مطالعات علوم پزشکی نیز که به طور سنتی، مطالعات غالب کیفیت زندگی را تشکیل می دهد، بدین واسطه کارایی درمان های مختلف و خدمات بهداشتی ارائه شده ارزیابی می گردد، این خدمات اولویت بندی می گردد، سیاست گذاری شده و منابع اقتصادی و انسانی تخصیص داده می گردد.

دستاورد سنجش کیفیت زندگی آشنایی با تصویری از نیازها، محدودیت ها و اولویت های زندگی اقشار مختلف اجتماعی است. دست یافتن به ابزاری دقیق برای مقایسه شرایط کیفیت زندگی گروه ها و قشرهای اجتماعی به آشکارتر شدن حوزه هایی از زندگی اقشار اجتماعی مختلف می انجامد که بیشتر نیازمند مداخله سیاست گذارانه اند. ارزیابی کیفیت زندگی ذی نفعان برای سازمان هایی همچون سازمان بازنشستگی کشوری که دست اندرکار خدمات رسانی به گروه های جمعیتی گسترده اند، راهنمای دقیقی برای سیاست گذاری و اولویت دهی دقیق تر به سیاست ها و اقدامات مناسب برای گروه های ذی نفع خواهد بود.

در کتاب حاضر خطوط کلی شرایط کیفیت زندگی دو گروه شاغلان دولتی و بازنشستگان کل کشور در سال 1398 ترسیم می گردد. در این گزارش کیفیت زندگی دو گروه مورد اشاره در 4 بعد سلامت جسمانی، سلامت روانی، سلامت محیط و روابط فردی و اجتماعی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و با شرایط کیفیت زندگی همین گروه ها در سال 1393 و نیز با میانگین شرایط کیفیت زندگی مردم کل کشور مقایسه شده است.

مجری طرح کتاب کیفیت زندگی بازنشستگان و شاغلان دولتی در ایران مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) بوده و دست اندرکاران آن مهدی رفیعی (مدیر طرح)، ابراهیم شیرعلی (مدیر امور اجرایی)، دکتر محمدحسین نادری (مدیر نمونه گیری و هماهنگی استان ها)، زهره محمدی خانقاه (مدیر پرسشگری و نظارت) و غلامرضا نسرانی (مدیر گروه پشتیبانی) هستند.